آلودگی هوا چیست و چه تاثیری بر سلامت انسان دارد؟

به مناسبت روز هوای پاک در ادامه مطلبی می خوانیم:

آلودگی هوا چیست و چه تاثیری بر سلامت انسان دارد؟  

بیماری‌های تنفسی و آلودگی هوا ارتباط مستقیمی با هم دارند، هرچه میزان آلودگی هوا بیشتر باشد، شدت واگیردار بودن و عوارض ایجاد شده از طرف بیماری‌های تنفسی افزایش می‌یابد. همچنین ذرات و آلاینده‌ها روی سیستم ایمنی بدن می‌توانند در انتقال ویروس‌های تنفسی مانند ویروس‌های آنفولانزا مؤثر باشد. آلاینده‌ و آلودگی‌های موجود در هوا اشکال مختلفی دارند. آنها می‌توانند گاز، ذرات جامد یا قطرات مایع باشند.

آلودگی هوا از راه‌های مختلفی وارد جو زمین می‌شود. امروزه بیشتر آلودگی هوا توسط مردم ایجاد می‌شود و به شکل انتشار گازهای گلخانه‌ای از کارخانه‌ها، خودروها، هواپیماها یا نیروگاه‌ها است. همچنین دود سیگار نیز آلودگی هوا محسوب می‌شود. به عواملی که توسط انسان‌ها ایجاد شده باشد عوامل انسانی آلوده کننده هوا گفته می‌شود. برخی دیگر از عوامل آلودگی هوا نیز وجود دارند که مانند دود ناشی از آتش سوزی یا خاکستر ناشی از آتشفشان‌ها، به طور طبیعی اتفاق می‌افتند، که به آن‌ها عوامل طبیعی گفته می‌شود. در نظر اکثر مردم، آلودگی هوا به عنوان دود کارخانه‌های بزرگ یا اگزوز خودروها در نظر گرفته می‌شود اما انواع زیادی از آلودگی هوا داخل خانه نیز وجود دارد. گرم کردن خانه با سوزاندن موادی مانند نفت سفید، چوب و زغال سنگ می‌تواند هوای داخل خانه را آلوده کند. خاکستر و دود ناشی از آن‌‌ها تنفس را دشوار کرده و به دیوار، غذا و لباس‌های شما می‌چسبند و موجب ایجاد برخی بیماری و حساسیت‌ها می‌شوند. گاز طبیعی رادون یک ماده سرطان‌زا است که می‌تواند در خانه‌ها نیز تولید شود. رادون از طریق سطح زمین آزاد می‌شود، هرچند امروزه با استفاده از سیستم‌های پیشرفته نصب شده توسط متخصصان می‌توانند سطح رادون را کاهش دهند.

آلودگی هوا در کلان شهرها

آلودگی هوا در شهرهای بزرگ که انتشار گازهای گلخانه‌ای و عوامل مختلف در آن‌ها متمرکز هستند، شایع‌تر است. گاهی اوقات، کوه‌ها یا ساختمان‌های بلند از گردش باد جلوگیری می‌کنند و موجب آلودگی هوا می‌شوند. این نوع آلودگی‌ها اغلب به صورت ابری ظاهر می‌شوند و موجب تیره شدن هوا می‌شود. به این پدیده مه دود گفته می‌شود. شهرهای بزرگ در کشورهای فقیر و در حال توسعه بیشتر از شهرهای کشورهای توسعه یافته آلودگی هوا دارند. قرار گرفتن در مقابل آلاینده‌های خطرناک موجود در هوا، مانند مونوکسید کربن، آزبست، جیوه و فرمالدئید موجب بروز بیماری سرطان، ایجاد نقایص مادرزادی و ایجاد اختلال در عملکرد ریه می‌شوند.

عوامل اصلی ایجاد آلودگی هوا چیست؟

عوامل متعددی وجود دارند که می توانند باعث ایجاد آلودگی هوا باشند. برخی از این عوامل که به نحوی میتوان گفت از عوامل اصلی ایجاد آلودگی هوا در شهرها هستند عبارتند از:

استفاده از سوخت‌های فسیلی

دی اکسید گوگردی که از مصرف سوخت‌های فسیلی مانند زغال سنگ و نفت منتشر می‌شود یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا هستند. آلاینده‌های ناشی از وسایل نقلیه شامل کامیون و اتومبیل‌ها باعث ایجاد آلودگی زیادی می‌شوند. این سوخت‌ها همیشه مضر هستند اما استفاده بیش از حد از سوخت های فسیلی برای محیط زیست بسیار مضر است و باعث ایجاد آلودگی هوا میشوند.

فعالیت‌های کشاورزی

آمونیاکی که توسط فعالیت‌های مرتبط با کشاورزی ایجاد می‌شوند بسیار شایع هستند. استفاده از حشره کش‌ها، آفت کش‌ها در فعالیت‌های کشاورزی بسیار شایع است. این فعالیت‌های کشاورزی مواد شیمیایی مضری را در هوا پخش می‌کنند و علاوه بر هوا می‌توانند باعث آلودگی آب نیز شوند.

آلودگی‌های ناشی از کارخانه‌ها و صنایع

اغلب صنایع تولیدی مقادیر زیادی مونوکسید کربن، هیدروکربن و مواد شیمیایی را در هوا پخش می‌کنند و به همین دلیل کیفیت هوا را کاهش داده و باعث ایجاد آلودگی هوا می‌شوند. صنایع تولیدی را می‌توان در هر گوشه‌ای از زمین یافت و هیچ منطقه ای نیست که تحت تاثیر آلودگی‌های ناشی از آن‌ها قرار نگرفته باشد.

اثرات الودگی هوا و تاثیر آن بر سلامتی انسان:

به طور کل، افراد طیف گسترده‌ای از اثرات سلامتی را، از قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا تجربه می‌کنند. اثرات را می‌توان به اثرات کوتاه مدت و اثرات بلندمدت تقسیم کرد.

اثرات کوتاه مدت آلودگی هوا

اثرات کوتاه مدت که موقتی هستند، شامل بیماری‌هایی مانند سوزش بینی، گلو، چشم یا پوست، ذات الریه یا برونشیت می‌شوند. آلودگی هوا همچنین می‌تواند باعث سردرد، سرگیجه و تهوع‌ شود. بوهای ایجاد شده توسط کارخانه‌ها، زباله‌ها یا سیستم‌های فاضلاب نیز آلودگی هوا محسوب می‌شوند. این بوها کم‌تر جدی اما همچنان ناخوشایند هستند.

اثرات بلند مدت آلودگی هوا

اثرات بلندمدت آلودگی هوا می‌توانند برای سال‌ها یا برای همیشه باقی بمانند. آن‌ها حتی می‌توانند منجر به مرگ فرد شوند. اثرات طولانی مدت ناشی از آلودگی هوا شامل بیماری‌های قلبی، سرطان ریه و بیماری های تنفسی مانند آمفیزم است. آلودگی هوا همچنین می تواند باعث آسیب طولانی مدت به اعصاب افراد، مغز، کلیه ها، کبد و سایر اندام‌ها شود. برخی دانشمندان گمان می‌کنند که آلاینده‌های هوا هر ساله باعث مشکلات زیادی از جمله نقص‌های مادرزادی می‌شوند.

تاثیر آلودگی هوا بر سیستم عصبی:

ذرات ریز و بسیار ریز (به ترتیب با قطر کمتر از 2.5 و کمتر از 0.1 میکرومتر) می‌توانند در ریه ها رسوب کنند، به گردش خون سیستمیک نفوذ کرده و در نهایت از سد خونی مغزی عبور کنند. میکروگلیا، سلول‌های ایمنی ساکن در مغز، ممکن است به آلاینده‌ها حمله کند که منجر به التهاب عصبی از طریق انتشار سیتوکین‌ها و گونه‌های اکسیژن می‌شوند. التهاب عصبی یا استرس اکسیداتیو ناشی از میکروگلیا نیز می‌تواند در غیاب انتقال مستقیم به مغز رخ دهد. به عنوان مثال، آلاینده‌های گازی، مانند ازن، می‌توانند ماکروفاژهای ریوی را فعال کنند، که منجر به واکنش التهاب ریه شده که بر سیستم عصبی مغز تأثیر می‌گذارد بنابراین، قرار گرفتن در معرض آلاینده هوا می‌تواند منجر به اثرات نامطلوب عصبی از طریق تماس مستقیم یا غیرمستقیم با مغز شود.

روش‌های مقابله با آلودگی هوا چیست؟

برای اینکه با آلودگی هوا مقابله کنیم و اثرات آن را از بین ببریم می‌توان اقداماتی انجام داد که به شرح زیر است:

1-مصرف آنتی اکسیدان‌هایی مانند ویتامین C، ویتامین A و ویتامین E، موجب تقویت سیستم ایمنی می شود.

2-مصرف شیر و لبنیات کم چرب: کلسیم موجود در لبنیات و شیر مانع جذب سرب موجود در آلاینده‌های هوا می‌شود، به همین دلیل سیستم ایمنی تقویت می شود.

3-مصرف مواد غذایی دارای سدیم، روی یا زینک و منیزیم می‌توانند، مانع جذب مواد سمی و مضر موجود در آلاینده‌های هوا مانند سرب شوند.

4-مصرف مواد پروتئینی مانند گوشت‌ها، ماهی، مرغ، آجیل‌ها، حبوبات، تخم مرغ و میوه‌ها و سبزیجات تازه که دارای برگ‌های سبز تیره رنگ هستند، می‌توانند در دفع ذرات آلاینده وارد شده به بدن موثر باشند.

5-مصرف ماهی‌های چرب مانند ماهی سالمون، موجب تقویت ریه‌ها می‌شوند. این ماده غذایی مهم به دفع آلاینده‌های وارد شده به بدن کمک می کند.

6-انجام حرکات ورزشی در منزل می‌تواند موجب تقویت سیستم ایمنی شود.

7-داشتن خواب خوب در شب موجب تقویت بدن می‌شود.

8-کنترل استرس و اضطراب نیز می‌تواند در تقویت سیستم ایمنی و کاهش تولید رادیکال‌های آزاد موثر باشد.

تعطیلی مدارس برای آلودگی هوا

هرساله آلودگی هوا در ایران و به خصوص در کلان‌شهرهایی مانند تهران، به امری طبیعی تبدیل شده و شاهد افزایش و عدم تدابیر مناسب برای آن هستیم. در زمان آلودگی هوا، مدارس، دانشگاه‌ها و ادارات کلان‌شهرها برای چندروز تعطیل می‌شوند، اما کارساز نیست. باید راه و چاره دیگری اندیشید تا بتوان از اثرات مخرب آلودگی هوا بر جامعه و انسان‌ها کم کرد.  

کلام پایانی:

بیماری‌ها و آلودگی هوا ارتباط مستقیمی با هم دارند، هرچه میزان آلودگی هوا بیشتر باشد، شدت واگیردار بودن و عوارض ایجاد شده از طرف بیماری‌های تنفسی و عصبی افزایش می‌یابد. همچنین آلودگی هوا می‌تواند در انتقال ویروس‌های تنفسی مانند ویروس‌های آنفولانزا و کرونا مؤثر باشد. افرادی که مستعد ابتلا به عفونت هستند، بیماران مبتلا به عارضه‌های تنفسی و قلبی، سالمندان، زنان باردار و کودکان در معرض هوای آلوده سریعتر به عفونت تنفسی دچار می‌شوند.